Ronakbîr, helbestvan, nivîskar, dramanûs û wergêrê Kurd Ezîzê Gerdenzerî(Şalîko Amîryan), 28ê Cotmeha 1945’an li bajarê Tiblîsê (Gurcistanê) di malbeteke Êzȋdȋ yȇ penaber de, hatîye dinyȇ.  Di sala 1948’an de malbata wî vedigere Ermenîstanê. Zaroktî û xortanîya nivîskar li gundê Dêrikê (berê Cercerîs), navça Aragasotnê, derbas dibe. Gerdenzerî wiha behsa dema zarokatî û malbata xwe dike: “… Gund gundê çiyayî bû. Tebîet(siruşt) pir sert bû. Lawên gund, lawên çiyayî, pir dilsoz, xwedîxîret, rastgo, welatperwer, dengbêj û çîrokbêj bûn. Ez lawȇ wȇ civakȇ bȗm ku 72 caran rastȋ komkujiyȇ hatibȗ, lȇ zimanȇ xwe, edatȇn xwe, çanda xwe, wek ronahîya herdu çavȇn xwe parastibȗ. Min terbîye û telîmata xwe li wir stend. Ew terbîye û telîmat bû bingeha esasî di emirjîyana min de û mora xwe, tesîra xwe, li ser berhemên min hişt û heta niha dihêle...

Çîroknûs, romannûs, wergêr û şanonûs Yaqob Tilermenî, di sala 1972yan de, li Qosera Mêrdînê ji dayik bûye. Tilermenî dibistana seretayî, navîn û berhevî li Qoserê xwendîye. Li Zanîngeha Dîcleyê, Fakulteya Perwerdehîyê, Beşa Fizîkê qedandîye. Di Gulana sala 2002yan de ligel deh mamosteyan û endazyarekî, bi mahneya ‘xebatên perwerdekirina Kurdî’ hatîye girtin, mehekê di Girtîgeha Mêrdînê de maye û şeş mehan ji kar dûr hatîye xistin. Piştî serbestmayîn û rizgarbûna Dadgeha Ewlekarîya Dewletê (DGM) di 1ê Îlona 2002yan de li karê xwe vegerîyaye û ji hêla Walîtîya Mêrdînê ve sirgûnî bajarê Yozgatê bûye. Weke sirgûn sê salan li gundekî bi ser navçeya bi navê Çekerek a bi ser bajarê Yozgatê ve maye. Piştî mamostetîya 15 salan li bajarê Mersinê û bi giştî 22 salên mamostatîyê bi Biryarên Di Hukmên Qanûnê (KHK) de 7ê Sibata 2017an ji karê xwe hatîye derxistin. Ji ber gef û gurên polîsan û şertên neyînî yên jiyanê mecbûr maye ku welatê xwe terk bike û biçe Swîsreyê. Ew ji Îlona 2018an û vir ve ligel hevsera xwe ya helbestkar Dîlber Hêma û keçên xwe Şarezîn û Yezda li bajarê Lozan a Swîsreyê dijîn...

Qehweya Kurdan(Qehweya Şînokan) ji şînokan tê çêkirin. Dara şînokan li herêmên weke Semsûr, Amed, Batman û Mêrdînê li gelek cihên Kurdistanê şîn tên, Piştî şînok ji daran tên danhev, tên hişkkirin û dûra ji bo qehweyê tê qelandin û hêrandin. Bi wî hawayî tê hilanîn û tê bikaranîn...

Romana Mehmed Uzun a bi navê “Bîra Qederê” cara ewil di sala 1995an de hatîye çapkirin. Berhema Bîra Qederê di romana modern a Kurdî de xwedî cihekî girîn e. Mijar jiyana zimanzan û rewşenbîrê payebilind Mîr Celadet Bedirxan e. Neviyê Mîrê Botan Bedirxan, Mîr Celadet, li sirgunê di sala 1893yan li bajarê surgunê li Stenbolê di dayik bûye. Bavê wî Emîn Alî Bedirxan li Stenbolê hakimê cezayê ye. Mîr Celadet di herba Yekemîn a Cîhanê de li enîya Qefqasê tev li şer dibe. Ji têkçûn û belavbûna Dewleta Osmanî û pê de, jiyana wî tevde bi xebatên Kurdewarî derbas dibe. ‘Bîra Qederê’ esas navê romana ku Celadet Bedirxan xwestiye binivîse ye. Dest pê kirîye lê piştî demeke kin wefat kirîye û negihaye ku romana xwe binivîse. Mehmed Uzun bingeha romanê ji vir stendiye û bi çend hevokên Mîr Celadet Bedirxan dest bi romanê kirîye.

Nivîskar, wergêr, lêkolînvan, ferhengsaz Mehmed Emîn Bozarslan, di sala 1935a de, li qeza Diyarbekirê (Amedê) li Lîceyê ji dayîk bûye. Piştî xwendina xwe temam kirîye, dest bi meletîyê kirîye. Dûra li wê herema ku ji dayîk bûye, dest bi muftîtîyê kirîye. Ew, ji alî gelekan ve bi navê ‘Muftî’ dihat naskirin. Lê leqabekî wî yê din jî, ‘Muftîyê Qomunîst’ bûye...

Nivîskar Hurşît(Xurşîd) Baran Mendeş di sala 1976an de li Cizîra Botan li navçeya Şirnexê ji dayîk bûye. Perwerdehîya xwe ya seretayî, navîn û amedehîyê li Hezexê xwendîye. Di sala 1996an de neçar maye ku koçî navçeya Ûrla ya girêdayî bajarê Îzmîrê bike. Li wir di rojnameyên “Çağdaş Ûrla” û “Yarimada” de dest bi rojnamegerîyê kirîye û piştre jî di van rojnameyan de qunciknivîsî kirîye...

Lêkolîner, nivîskar, helbestvan, rojnameger, wergêr û rexnegirê wêjeyî Azad Zal, di 8ê Adara 1972yan de li Gundê Çawuşelîkeya (Çawişelikya / Çavşeliqya; navê kevin Gulamîran) ku bi navçeya Sûrê ya Amedê ve girêdayî ye hatîye dinyayê. Lawê Hesîbe û Emîn e. Ji alîyê dê de ji gundê Farqîna Amedê Şêxdawûdan,  ji Mala Qolê ye.  Ji alîyê bavê de ji Kerxa Zirka û Zozinca Amedê ji mala Emer Keya ye.

Nivîskar Leylana Sidîq di sala 1979ê de li gundekî Licê ku navçeya Amedê ye, ji dayîk dibe. Dibistana seretayî li navenda Amedê dixwîne. Piştî qedandina dibistana seretayî, ji ber sedemên malbatî mala xwe bi malbatî bar dikin Stenbolê. Ji ber zextên li ser xwendevanên Kurd ên li dibistanên Stenbolê nikare perwerdehîya xwe berdewam bike. Piştî gelek salan bi rêya zewacê vedigere Amedê û li wir perwerdeyîya xwe ya nîvco temam dike û dibistana bilind dixwîne...

Di sala 1980yî de, li Enqereyê Zanîngeha Gaziyê beşa ‘Ragihandin û Rojnamegerî’yê qedandîye. Di navbera salên 1976 û 1980yî de li komeleyan û li taxan beşdarî xebatên civakî, siyasî û bîrdozî bûye; her wiha di derheqê mijarên bîrdozî, civakî, siyasî û rêxistinî de li komeleyên Kurd ên li Enqereyê semînerên perwerdeyê dane. Encax piştî darbeyê, ew jî hatiye dîlgirtin; ji aliyê pergala 12ê Îlonê ve bi xedarî hatiye îşkencekirin û bi cezayê darvekirinê hatiye darizandin. Bi biryara Dadgeha Bilind (Daniştay) çûye ser karmendîyê (Midûrîya Karên Rêveberiya Dadgehê)...

Mestûre Kurdistanî, anku Mah Şeref Xanima Kurdistanî di sala 1804an de li bajarê Sineyê ji dayik bûye. Dayika wê Melek Nîsa ji malbata wezîrê Sineyê, bavê wê Hesen Beg jî ji malbata Qadirî bû ku herdu malbat jî li Mîrgeha Erdelanê bi serwerî û ronakbîrîya xwe xwedî qedr û qîmet bûn. Mestûre Kurdistanî bi piştgirîya dayik û bavê xwe li parêzgeha Sineyê dest bi xwendinê dike û li gel zimanê Kurdî hînî zimanê Erebî û Farisî jî dibe. Herwiha li gel perwerdehîya zanistî û dînî, perwerdehîya wêjeya Kurdî, Farisî û Erebî jî digire...

Fata Kurd bi tevlîbûna Şerê Qirimê yê ku Împaratorîya Osmanî di navbera salên 1853-56an de bi navê ‘Cîhad-ı Mukaddes’ anku ‘Şerê Pîroz’ dabû destpêkirin hate nasîn û ji wê demê heta niha wek bi navê ‘Fata Reş’ di rûpelên dîrokê de cihê xwe girt û bû kesayeteke efsanewî. Em ê navê Fata Reş, a ku ji ber nasnameya wê ya kurdbûnê heta niha di dîrokê de têra xwe cih negirtîye û navê wê bi sedemên cuda li hin kesên din jî hatine kirin û tune hatîye hesibandin wek ‘Fata Kurd’ bi lêv bikin...

Meyan Xatûn di sala 1874an de li gundê Baedrayê yê ku bi ser navçeya Şêxanê ve ye, di malbateke esîl a Êzîdîyan de ji dayik bûye.  Ew keça mîrê Baedrê yê bi navê Ebdî Beg bû. Dayika wê jî ji Mîrîtîya Xanedana Çolê bû. Ew bi xweşikbûn û zîrekbûna xwe li gundê ku lê mezin bûbû û li gundên li derdorê bi nav û deng bû. Bi sekn û helwesta xwe, bi jîrbûn û wêreka xwe bala gelek kesan dikişand ser xwe. Ew di wê zanebûnê de bû ku xwedî malbateke rêzdar, bihêz û qedîm e...

Di sala 1983yan de li Amedê ji dayik bûye. Bi eslê xwe ji alîyê Siweregê ya Qerejdaxê ye. Dibistana seretayî li Amedê xwendîye. Dibistana navîn û amadehîyê jî bi ketina azmûnê ya ji derve de xilas kirîye. Di sala 2005an de dest bi xwendina beşa Dîrokê ya Zanîngeha Hacettepe ya Enqereyê dike. Ji ber kar û xebatên polîtîk 2007an de tê girtin û 5 salan di zindanê de dimîne...

Ev nivîs danasîna pirtûka bi navê “Eşîretên Behdînan: Danasîna Cografî û Kurteyek ji Dîroka Wan(1514–1919)” e ya ku ji alîyê Hêriş Kemal Rêkanî ve, wek vekolîneke dîrokî-belgenameyî hatîye amadekirin û ji alîyê Zankoya Duhokê/Sêntera Beşikçî beşa Vekolînên Merovayetî ve sala 2019an hatîye çapkirin. Pirtûk ji çar beşan pêk hatiye...

Dr. Ehmed Mehmûd Xelîl rexnegirekî wêjeyî û lêkolînerekî ser tarîxê ye ku li herêma Efrînê (Çiyayê Kurmênc) li gundê Karzelê, di hembêza wê de ji dayîk bûye û bi awazên mûzîka çiyayî ya wê mezin bûye. Dibistana seretayî, ya navîn û ya amadeyî li Efrînê xwendiye û piştî wergirtina dîplomayê di sala 1990î de li zanîngeha Helebê xwendina xwe domandiye. Wî mastir û doktora xwe li ser edebiyata Erebî daye û di navbera salên 1990-1993yan de li wê derê mamosteyî kirîye. Dûre çûye Îmarata Erebî ya Yekgirtî û li zanîngeha wê mamostatîya xwe domandîye...

Li ser sala jidayikbûna Memdûh Selîm nêrînên cûda hene; li gorî hin çavkanîyan, di dawîya salên 1880yan de li Wanê ji dayik bûye.” Li gorî hinek çavkanîyan jî ew di sala 1897an de ji dayik bûye. Kurê Cemîl Beg e. Li Wanê dest bi xwendina xwe ya seretayî kirîye û paşê li Stenbolê sîyaset û felsefe xwendîye. Li gor Malmîsanij, li Stenbolê Mekteb-î Mulkîye xwendîye, xwendina wî ya beşê felsefê ne zelal e. Cemîl Merîçê xwendevanê wî yê Lîseya Antaqyayê jî dibêje: “Memdûh Selîm mulkîye xelas kiribû.” Memdûh Selîm Beg, kadroyekî herî çalak û navdarê tevgera rewşenbîrî û sîyasî ya Kurdistanê ye ji destpêkê ta nîvê sedsala 20an...

Cizîra Botan, warê mîr, alim, zana û hêlîna hunermend, dengbêj û dengxweşan bû di zarokatîya Mihemed Arif Cizîrî de. Ew di civatek hunerhez, xwedî gencîneyek dewlemend, ji muzîk û folklora resan a Kurdî têr û tije de mezin dibe. Klam û stranên dengbêjî, çîrok, destan û efsaneyên warê Ehmedê Xanê, qesîde û tasawûfa felsefeya Melayê Cizîrî û Feqîyê Teyran, ilmê Ebû’l Îz El Cezîrî yê mûcîd, eşq û evîna Mem û Zînê dibe serkanîya hunera wî ji ser zarê dayîka wî ‘Edlayê.

Nûroj Mûnzûr (Tezel) di 1988an de li Êlihê hatiye dinyayê. Heya lîseyê li Batmanê xwendîye. Ji sala 2006an heta 2016an li şaxên Navenda Çanda Mezopotamyayê (NÇM) yên Êlih, Cizîr, Şirnex, Şemrex û Bismilê wek hunermend kar kirîye û waneyên rîtimê daye. Sala 2016an, ji aliyê qeyûm ve ji karê xwe yê li Şaredarîya Bismilê hatîye dûrxistin. Piştî salekê ango sala 2017an, li Zanîngeha Munzûrê ya Dêrsimê beşa Kurdîya Kirmanckî qezenc kirîye.

Mele Îsmet di sala 1932yan de li Çorsêna li ser Tetwanê hatîye dinê. Navê bavê wî Hacî Evdirehman û navê diya wî jî Meryem e. Seyda sê bira û du xwuçk bûne. Navê hevjîna Seyda Nîmet e. Çar kur û du keçên Seyda û Nîmetê hene. Kur û keçeke Seyda li Ewropa, kurekî wî li Bursayê, du kur û keçeke wî jî li Îzmîrê dijîn. Seyda ji binemala Qilîçîyan e.

Hunermendê Kurd Cewad Merwanî, di sala 1964an de li gundê Boşat yê girêdayî herêma Farqînê (Silîva) di nava malbateke hunerhez û kurdperwer de hat dinyê. Cewad xwendina xwe ya destpêk û navendî li xwendingehên bajarê Farqînê bi dawî anîn. Piştre ji bo demeke kurt di Zanîngeha Dîclê de Fakûlteya Perwedeyê ji bo mamostetîyê xwend. Lê ji ber sedemên siyasî û pirsgirêka Kurdî neçar ma ku dev ji xwendinê berde. Ji ber ku ew zû pê hesîya ku bi riya zimanê serdest, siyaseta asîmîlasiyônê yê di Kurdistanê de bêtir wê bê meşandin.

Nivîskarê Kurd Dilawerê Zengî piştî şewata Sînemaya Amûdê bi heşt mehan tê ser rûyê dinê. Di sala 1961ê de, li bajarê Amûdê hatîye dinyayê. Ew bixwe ji xelkê Kurdistana Bakur e, ji qeza Şêrwanê, welayeta Sêrtê, gundê Qewmik û ji êl û eşîra Dumila ye. Di dema şerê Dewleta Osmanî û Ûris de û ji ber sedemên ramyarî yên wê demê kalkê wî Mihemedê ‘Emê tevî malbata xwe ji gundê xwe derdikevin û berî didin binya xetê. Bi rê de û li gundekî ji gundên Wêranşehrê Mihemedê ‘Emê dimire. Lawên wî Isma’îlê Mihemedê ‘Emê û birayê xwe Mihemed meşextî binya xetê dibin û li bajarê Amûdê bi cî dibin.