Dîrok

Îsmaîl Heqî Şaweys li Mûsilê di sala 1894an de hatîye dinyayê, di 12 Gulana 1976an de çûye ser dilovanîya xwe. Bavê wî efser bû. Li Silêmanîyê dest bi xwendina sereta kirîye û li Bexdadê temam kirîye. Dû re, li Îstanbulê Herbîye xwendiye û wek milazimê duyem tevî artêşa Usmanîyan bûye. Di şerê Balqanan de li Selanîkê dîl ketîye. Pişt re, vegerîyaye Îstanbulê û di Cenga Cîhanê ya Yekem de (1914-1918) wek efser di artêşa Usmanîyan de şer kirîye. Di Sibata 1918an de vegerîyaye Silêmanîyê ku wê demê di navbera Şêx Mehmûd û Îngîlîzan de şer hebû. Îsmaîl Heqî Şaweys di nav berxwedana Kurdan de cihê xwe digre û dibe nûnerê Şêx Mehmûd û bi Îngilîzan re hevdîtinan dike...

Roşan Lezgîn

Esededîn Şêrkoh

Ebû-l-Haris Şêrkohê [m 564/1168-69] kurê Şazî/Şadîyê kurê Merwan ku bi bernavkê Melîk el-Mensûr Esededîn bi nav kirîye, apê Sultan Selahedîn e. Bavê wan Şadî ku yek ji giregirên Kurdên Rewadî yên herêma Divînê bûye, Mucahîdedîn Behrûzê esayîşgêrê Bexdayê yê berê li Divînê di nav wan de dostanîyeke germ hebûye Şadî vexwendiye Bexdayê. Ew jî bi herdu kurên xwe Necmedîn Eyûb û Esededîn Şêrkoh ve ji Ecdeneqana devera Divîna ku dikeve dawîya tixûbê Azerbaycanê yê hêla Gurcîstanê û navçeya Aranê/Erranê, derketîye û çûye Bexdayê cem Behrûz. Demek piştre, piştî pêşwazîyeke germ û qedirdaneke zahf wî ji dêla xwe ve ew bi dizdarî danîye ser mîrgeha xwe ya Tikrîtê...

Emîn Narozî

ZANÎNGEHA NISÊBÎNÊ û DÊRA MAR YAQÛB

Zanîngeha Nisêbînê ku yek ji zanîngehên ewil yê dinyayê ye, li ser kavilên berê hatîye avakirin. Li vê derê bi qasî 800-1000 xwendekarî şevînî perwerde dibû. Digel zimanê Suryanî Grekî jî dihat fêrkirin. Li vê zanîngehê perwerdehîya felsefe, mantiq, edebîyat, geometrî, astronomî, tib û hiqûqê dihat dayîn. Vê demê gelek kitêb ji Grekî li Suryankî hatine wergerandin. Asta bilind a zanîna şaîrê mezin ê Suryanî Mar Efram ku bi 3 milyon risteyên şiîrê navdar bûye û li vê zanîngehê mezin bûye, pîvanek e ji bo perwerdehîya ku li Nisêbînê dihat dayîn.

Koma Berhevkarîyê

Nasirê Kurd (Nasir Kurdo, Narseh, Theofobos)

Nasirê Kurd (Nasir Kurdo, Narseh, Theofobos) yek ji malbatên arîstokrat ên Kurdistanê ye. Di heyama wî de Hurremî li hember Ebbasîyan serî hildan û bi dehan salan ev tevger berdewam kir. Nasirê Kurd jî Hurremî ye, tevlî serhildana Babek dibe û ji Colemêrg û Qendîlê serhildanê organîze dike. Di sala 833yan de li nêzîkî Hewlêrê bi artêşa Xelîfe re şerekî mezin kir û her çiqas di vî şerî de ziyaneke mezin da Ebbasîyan, lê bi windakirina 60.000 leşkeran têk çû. Nasir tev 14.000 leşkerên xwe xwe li Bîzansê girt...

Komîteya Dîrokê

Adîle Xanim

Adîle Xanim, ji malbata mezin a Erdelanê ye ku girêdayî Mîrnişîna Babanê ye. Serbajarê Erdelanê Sîne, ku bi navê xwe yê din Senendec bû; li Îranê demeke dirêj bûbû navenda çand, huner û wêjeya Kurdan a qesrê. Bavê Adîle Xanimê Evdilqadir Sahibquren, li Tehranê karmendekî payebilind bû. Lê piştî belavbûna Mîrîtîya Babanê, di sala 1851an de, li gel malbata xwe koçî bajarê Sîne dike û jîyana xwe li vê derê didomîne. Adîle Xanim jî, di sala 1859an de, li vî bajarî ku xwedî dîrokeke kevnar e, ji dayik dibe...

Jîn Aryen

Mîna Qazî Xanim

Mîna Xanim, di sala 1908an de, li malbateke welatparêz ji dayik bûye. Navê bavê wê Ehmed, navê dayika wê Gulendam e. Ji eşîra Hecî Hesen Xan Hecî Beg e. Ev eşîr digihe Şerefxan Bêdlîsiyê ku hem dîrokzan, hem jî rêveberek e. Mîna Xanim, di sala 1928an de, dema ku hê 19 salî ye bi Qazi Mihemed re dizewice. Ji vê zewacê 7 keç û kurek, 8 zarokên wan çêdibin. Hê ku nezewiciye wek Mîna Îskenderî tê nasîn. Piştre, wek Mîna Qazî û li gel avabûna komarê jî wek Dayê Xanim tê binavkirin...

Jîn Aryen

Mahşeref Mestûre Erdelanî

Mestûre Kurdistanî, anku Mah Şeref Xanima Kurdistanî di sala 1804an de li bajarê Sineyê ji dayik bûye. Dayika wê Melek Nîsa ji malbata wezîrê Sineyê, bavê wê Hesen Beg jî ji malbata Qadirî bû ku herdu malbat jî li Mîrgeha Erdelanê bi serwerî û ronakbîrîya xwe xwedî qedr û qîmet bûn. Mestûre Kurdistanî bi piştgirîya dayik û bavê xwe li parêzgeha Sineyê dest bi xwendinê dike û li gel zimanê Kurdî hînî zimanê Erebî û Farisî jî dibe. Herwiha li gel perwerdehîya zanistî û dînî, perwerdehîya wêjeya Kurdî, Farisî û Erebî jî digire...

Jîn Aryen

Fata Kurd(Fata Reş)

Fata Kurd bi tevlîbûna Şerê Qirimê yê ku Împaratorîya Osmanî di navbera salên 1853-56an de bi navê ‘Cîhad-ı Mukaddes’ anku ‘Şerê Pîroz’ dabû destpêkirin hate nasîn û ji wê demê heta niha wek bi navê ‘Fata Reş’ di rûpelên dîrokê de cihê xwe girt û bû kesayeteke efsanewî. Em ê navê Fata Reş, a ku ji ber nasnameya wê ya kurdbûnê heta niha di dîrokê de têra xwe cih negirtîye û navê wê bi sedemên cuda li hin kesên din jî hatine kirin û tune hatîye hesibandin wek ‘Fata Kurd’ bi lêv bikin...

Jîn Aryen

Mîra Meyan Xatûn

Meyan Xatûn di sala 1874an de li gundê Baedrayê yê ku bi ser navçeya Şêxanê ve ye, di malbateke esîl a Êzîdîyan de ji dayik bûye. Ew keça mîrê Baedrê yê bi navê Ebdî Beg bû. Dayika wê jî ji Mîrîtîya Xanedana Çolê bû. Ew bi xweşikbûn û zîrekbûna xwe li gundê ku lê mezin bûbû û li gundên li derdorê bi nav û deng bû. Bi sekn û helwesta xwe, bi jîrbûn û wêreka xwe bala gelek kesan dikişand ser xwe. Ew di wê zanebûnê de bû ku xwedî malbateke rêzdar, bihêz û qedîm e...

Jîn Aryen

Danasîna Pirtûka “Eşîretên Behdînan(1514–1919)”

Ev nivîs danasîna pirtûka bi navê “Eşîretên Behdînan: Danasîna Cografî û Kurteyek ji Dîroka Wan(1514–1919)” e ya ku ji alîyê Hêriş Kemal Rêkanî ve, wek vekolîneke dîrokî-belgenameyî hatîye amadekirin û ji alîyê Zankoya Duhokê/Sêntera Beşikçî beşa Vekolînên Merovayetî ve sala 2019an hatîye çapkirin. Pirtûk ji çar beşan pêk hatiye...

Dr. Îzedîn Naso

Memdûh Selîm Begê Wanî

Li ser sala jidayikbûna Memdûh Selîm nêrînên cûda hene; li gorî hin çavkanîyan, di dawîya salên 1880yan de li Wanê ji dayik bûye.” Li gorî hinek çavkanîyan jî ew di sala 1897an de ji dayik bûye. Kurê Cemîl Beg e. Li Wanê dest bi xwendina xwe ya seretayî kirîye û paşê li Stenbolê sîyaset û felsefe xwendîye. Li gor Malmîsanij, li Stenbolê Mekteb-î Mulkîye xwendîye, xwendina wî ya beşê felsefê ne zelal e. Cemîl Merîçê xwendevanê wî yê Lîseya Antaqyayê jî dibêje: “Memdûh Selîm mulkîye xelas kiribû.” Memdûh Selîm Beg, kadroyekî herî çalak û navdarê tevgera rewşenbîrî û sîyasî ya Kurdistanê ye ji destpêkê ta nîvê sedsala 20an...

Seîd Veroj

KOMKUJÎYA SIRÛCÊ

Kobanê ji çeteyên DAIŞê hatibû paqijkirin lê bajar serûbinî hevdû bibû, Federasyona Komeleyên Ciwanên Sosyalîst (bi Tirkî Sosyalîst Gençlîk Derneklerî Federasyonû-SGDF) bi Diruşma "Me bi hev re parast, em ê bi hev re ava bikin." dest bi kampanyakê kirin. Derdora 300 kesî, piraya wan ciwan û xwendekarên zanîngehê bûn ji bo bibin alîkar da ku Kobanê ji nû ve bê avakirina, ji bajarên cuda li navçeya Sirûcê(Pirsûsê-navçeya Rihayê) li hev kom bûn, tevda dixwestin li Kobanê xirbeyan paqij bikin, parken zarokan, dibistan, nexweşxane, pirtûkxane û daristanan çêbikin. Plan kiribûn di 19-24ê Tîrmehê de li Kobanê bimana. 19ê mehê qeymeqamîya Sirûcê destûrê nade ku derbasî Kobanê bibin. 20ê mehê, li Navenda Çandê û Hunerê ya Amara ya li navenda Sirûcê civîneke çapemenîyê li dar xistin, tam di wê demê de êrîşeke bombeyî pêk hat. Di encama êrîşa xwekujîyê de, 33 kesan jiyana xwe ji dest dan û 20 jê pir giran zêdeyî 104 kesan jî birîndar bûn.

Koma Berhevkariyê

Mela Selîm Efendî

Mela Selîm Efendî yek ji şêxên mezin ên Hîzanê bû, ji ber ku li gor wexta xwe gelekî têgihîştî û zana bû, bibû cihnişînê Şêx Sibxetullahê Hîzanî yê ku di heman demê de şêxê Hîzanê bû. Ji ber ku Mela Selîm Efendî doza kurdayetîyê jî dikir û ji bo serxwebûna Kurdistanê hewl dida, bi fermanek, ku ji aliyê Siltan Evdilhemîd ve derçûbû, ew û Hecî Mûsa Begê Xoytî û Seyîd Evdilqadir Efendîyê Şemzînanî di sala 1894an de surgunî bajarê Medîneya Munewere bûbûn...

Îsmaîl Heqî Şaweys

DÎROK/HERODOTOS(pirtûk-PDF)

Ev pirtûk derdora du hezar û pêncsed sal berî niha ji alîyê Herodotosê Karyayî ve hatîye nivîsandin û cara ewil e wergera wê ya Kurdî-Kurmancî tê çapkirin. Hin rexneyên biçûk hebin jî, ev berhemeke bêhempa ye. Herodotos li gelek welat û bajarên cîhanê geryaye, gelek tişt, cih û war dîtine, li gelek kesan guhdar kirîye û tevde li ber me raxistine. Ew ji Anatolyayê heta Rojhilata Nêzîk, ji Misirê heta Hîndîstanê, ji Bakurê Afrîkayê heta Efxenistanê, ji serî heta dawîyê li welatê Med û Farisan hemû agahiyên kevn û nû berhev dike û kevneşopî, bazirganî, siyaset, erdnîgarî û çanda wê tomar dike. Li gor şertê wê heyamê ev serkeftinên mezin in. Pirtûk herî zêde behsa pêşîyên Kurdan, welatê wan û derdorê dike, di pirtûkê de beşên bi serê xwe yê di derbarê Medan de hene, Med bav û kalen Kurdan in. Em karin bêjin ku ji bilî nivîsên mîxî û yê ser keviran, çavkanîya herî kevn ya nivîskî ya dîroka bapîrên Kurdan û derdora wan ev pirtûk e...

Eslîxan Yildirim

Mela Mihemedê Palo

Ji Kurdên Zaza gelek kesî di têkoşîna neteweyî ya Kurd de wek pêşeng yan jî di sefên pêşî de cih girtîye. Di serî de em dikarin navê kesayetên wekî Mela Selîm Efendî, Seyîd Riza, Kurdîzade Ehmed Ramîz, Xelîl Xeyalî, Dr. Nûredin Zaza, Faîq Bûcak, Seîd Elçî, Necmedîn Buyukkaya bihejmêrin. Lêbelê yên ku zêde nayên zanîn yan jî em pê nehisîyane jî gelek in. Bo nimûne, şaîr Mela Ehmedê Palo divê di nav edebîyata netewî ya Kurdan de cihekî wî yê girîng hebe, herwisa Mehdî Ozsoy û Xal Sebrî jî wisa ne...

Roşan Lezgîn

Mistefa Barzanî (1903-1979)

Mistefa Barzanî, kurê Mihemed e û ew jî kurê Şêx Evdiselamê Yekem e û koka wan digihije şaxekî Mîrekên Amêdîyê. Şêx Mihemedê bavê Mistefa Barzanî, rêvebirê medreseya Barzan bû, ev medrese li vê deverê bûbû cîyê perwerdeyî, xwelêgirtina xelkê mezlûm ê wê derê û serokeşîrên herêmê ji vê yekê gelek aciz bûn. Li ser vê acizîyê, hinek serokeşîrên wê herêmê gilîyê Şêx Mihemed ji rêvebirên Osmanîyan re dikin. Ji ber vê yekê, bi fermana Siltan Evdilhemîdê Duyem, Şêx Mihemedê Barzanî bi tevî malbatê sirgûnî bajarê Bedlîsê dikin. Ew, li vî bajarê qedîm ê Kurdistanê 1-2 salan di bin çavdêriya rayedarên hikûmetê de dimînin û paşê bi destûra hikûmetê dîsa vedigerin herêma Barzan û Şêx Mihemed di sala 1903yê de koça dawî dike...

Seîd Veroj

Omer Avnî Efendî yê Xarpêtî

Omer Avnî Efendî, ji bajarê dîrokî yê Xarpêtê ye ku îro bi navê Elezîzê tête nasîn. Li gor ewraqên arşîva meşîhata Miftîtîya Stenbolê, “Omer Avnî Efendî, sala Hicrî ya 1281(M. 1865) ê li Xarpêtê ji dayik bûye. Navê bavê wî Hecî Osman Axa ye û yê dayika wî jî Ayşe Xanim e.”[1] Malbata “Omer Avnî Efendî, ji gundê Kulîyanê Jêr ê qeza Baskîla Elezîzê ye û paşê koçî nava bajarê Xarpêtê kirîye...

Seîd Veroj

Mehmed Kemaledîn Efendî yê Xarpêtî

Kemaledîn Xarpêtî, ji maleke ulema û mudderîsê namdar ê bajarê Xarpêtê ye. “Kemaledîn Efendî yê Xarpêtî, di 21ê Kanûna 1867an de li mehela Axa ya Xarpêtê (Elezîzê) ji dayik bûye. Navê bavê wî Ebdulhemîd bû û yê dayika wî jî Mumîne Xanim bû. Kemaledîn Xarpêtî, torinê Hecî Omer Naîm Efendî yê mudderîs, mutesawif û hafizê navdar ê Xarpêtê bû...

Seîd Veroj

Ahmed Cemîlê Dîyarbekirî

Ahmed Cemîl, di sala 1872yan de li bajarê Diyarbekir ji dayik bûye û lawê Hecî Îsmaîl Neşat Efendî ye. Ew, “Xwendina xwe ya seretayî û Ruşdîyeya Eskerî li bajarê Dîyarbekirê xelas dike û paşê xwendina xwe di Mekteba Eşîretan de didomîne. Ji wê şûn ve jî, ji bo temamkirina xwendina xwe, neqlê Mekteba Mulkîyeya Şehane dibe, li wê derê du sal di sinifa taybet de dixwîne û di sala 1897an de bi dereceya “herî baş” dîploma xwe digre.”...

Seîd Veroj

Seyîd Mihemedê Şemzînî

Seyîd Mihemed, kurê Seyîd Abdulqadirê Şemzînî ye û sala 1879an li gundê Nehrî ya Şemzînanê ji dayik bûye. Ji ber tevgera sala 1880yî ya Şêx Ûbeydulayê Şemzînî, malbat bi giştî ji alîyê desthilatdarîya Osmanî ve hatine nefîkirin ji bo bajarê Hîcazê. Salên ciwanî û xortanîya wî li cî û warên bîyanî yên nefîkirinê derbas bûne. Perwerdeyîya xwe ya sereke di medreseyên terîqeta Neqşebendîyê de temam kirîye...

Seîd Veroj

Ala Kurdistanê

Alaya netewî ya Kurdistanê, berhema xwîn û têkoşîna sed (100) salên miletê Kurd e. Ev ala ku ji Cimhûrîyeta Kurdistanê gihiştîye Herêma Federa ya Kurdistanê, dîrok û çîroka wê digihîje destpêka salên 1920an. Di van salan de du nimûneyên alayê çêbûne; yek jê, alaya li ser huwîyetên Cemîyeta Tealîya Kurdistanê (CTK) ye û ya din jî piştî parçebûna cemîyeta navborî, alaya ku ji alîyê Cemîyeta Teşkîlatê Îctimaîye ya Kurd ve hatîye çêkirin...

Seîd Veroj

Ansîklopediya Kurdistanê

Ansîklopediya Kurdistanê

Kategorî

Menu

ANSIKLOPEDIYA KURDISTAN